Σκέψεις πάνω στην συγγραφική.

Κάτι που πραγματικά με απασχολεί αφορά στο πως περνά κανείς από την διαδικασία της ανάγνωσης στην διαδικασία της γραφής. Αλλά τα ερωτήματα είναι πολύ περισσότερα. Πώς ασχολείται κανείς με την διαδικασία της ανάγνωσης εξαρχής ; Τί είναι αυτό που κάνει κάποιον να αναγνωρίζει την ύπαρξη ενός άλλου κόσμου πέρα από την υλική πραγματικότητα που τον περιβάλλει ; Τί είναι αυτό που κάνει κάποιον να έχει άλλες αναζητήσεις ; Τί είναι αυτό που οδηγεί αποφασιστικά προς το αβέβαιο μονοπάτι της δημιουργικότητας ; Είναι μία απλή μίμηση ; Είναι μια περίεργη αίσθηση μοναχικότητας ; Είναι κάτι άλλο, πιο έμφυτο και γονιδιακό ;

Αισθάνομαι πως συγγραφέας δεν είναι ένας άνθρωπος που απλώς γράφει. Αληθινός συγγραφέας για μένα δεν είναι αυτός που αποφασίζει να γράψει ένα βιβλίο - απλώς καταλήγει σε αυτό. Ο αληθινός συγγραφέας θέλει να κάνει πολύ περισσότερα πράγματα από το να μουτζουρώσει ορισμένες λευκές σελίδες. Πού να διοχετεύσει όμως όλο αυτό το άγνωστο υλικό που εκρήγνυται μέσα του ; Πώς να μιλήσει και να γίνει κατανοητός ; Κάποια στιγμή - συνειδητά ή ασυνείδητα - θα αναγνωρίσει πως η τέχνη της συγγραφής διαμορφώθηκε μέσα σε χιλιάδες χρόνια από ομοϊδεάτες και συντρόφους του, από ανθρώπους που αισθάνονταν ακριβώς όπως και αυτός, κι έτσι θα χρησιμοποιήσει αυτήν την τέχνη, θα μυηθεί σε αυτήν και θ' ακολουθήσει το τυπικό της.

Ο αληθινός συγγραφέας είναι πρώτα από όλα αληθινός αναγνώστης. Και δεν χρειάζεται να πιέσει τον εαυτό του για να διαβάσει βιβλιοθήκες. Απλώς το κάνει... Συναντώ καμιά φορά ανθρώπους που κουβαλούν βιβλία : Ένας μεσήλικας κρατά περήφανα στο χέρι του τον Κώδικα Ντα Βίντσι. Ένας νεαρός έχει ακουμπισμένο στο τραπεζάκι ένα βιβλίο που δεν έχει τίποτα να του προσφέρει -κι όμως είναι τόσο μοδάτο ! Γιατί το κάνουν αυτό ; Τί νομίζουν πως θα κερδίσουν ; Τίποτα, τίποτα, απλώς ακολουθούν τον ρυθμό του συρμού. Ο αληθινός συγγραφέας ξέρει ακριβώς τί διαβάζει, τα βιβλία έρχονται και τον βρίσκουν από μόνα τους, έχει κάνει μια μυστική συμφωνία με το σύμπαν για αυτό, ο αληθινός συγγραφέας διαβάζει τα πάντα και ταυτόχρονα διαβάζει σα να υπάρχει ένα κρυφό νόημα πίσω από τις αναγνώσεις του (εννοώ πως επιλέγει βάσει ενός διαμορφωμένου εσωτερικού ρυθμού κι όχι τυχαία σα φτερό στον άνεμο). Κι όπως ο μεταξοσκώληκας υφαίνει το μετάξι και το κουκούλι του, όπως η αράχνη φτιάχνει τον ιστό της, η μέλισσα την κυψέλη και το μέλι της, έτσι και ο συγγραφέας διαβάζει συνεχώς, σε όλη του την ζωή. Αυτή είναι η φύση του.

Οι συγγραφείς είναι ευαίσθητοι άνθρωποι. Αυτό είναι που τους διαχωρίζει από όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους. Κι επειδή δεν ανήκουν εξ' ολοκλήρου σε αυτόν τον κόσμο, μοιάζουν με τα μικρά παιδιά. Άλλοτε ορμητικοί και άλλοτε ευαίσθητοι, άλλοτε αεικίνητοι και άλλοτε μαζεμένοι, έχουν ανάγκη από χάδια και υποστήριξη, και την ίδια στιγμή μπορούν να ξεκινήσουν για την πιο τρελή περιπέτεια αψηφώντας όλους τους κινδύνους.

Ο αληθινός συγγραφέας είναι ένα τραγικό πρόσωπο. «Ο τραγικός άνθρωπος είναι αντίθετος προς τον άνθρωπο τον ενταγμένο μέσα στην αρμονία του κόσμου και μέσα στην αναγκαιότητα της φύσεως. Πράγμα που σημαίνει πως ήδη φανερώθηκε μέσα του μια άλλη ελευθερία. Όμως έτσι έχουμε πλέον όχι απλώς τον άνθρωπο στην βιολογική του εκδοχή, αλλά το πρόσωπο στην πνευματική του εκδοχή». Θέλει να αγγίξει το τέλειο, ενώ την ίδια στιγμή γνωρίζει ότι υπόκειται σε όλες τις ατέλειες της ανθρώπινης φύσης. Θέλει να δημιουργήσει κάτι ανώτερο, να ξεπεράσει τον εαυτό του, ενώ είναι εκείνος που βιώνει την πιο φρικτή και βάναυση μοίρα της ανθρώπινης φύσης. Ο αληθινός συγγραφέας είναι ένα τραγικό πρόσωπο.

Έχω μία φλόγα μέσα μου. Με καίει το πρόβλημα της συγγραφής. Και ακόμη περισσότερο, με καίει το πρόβλημα του συγγραφέα. Τί είναι ; Από πού έρχεται ; Πώς μπορεί να βρει ικανοποίηση ;

* * *

Μια τελευταία σκέψη μου λέει πως το εγχείρημα των ερωτημάτων που τέθηκαν παραπάνω ίσως είναι αρκετά ουτοπικό -όπως και το εγχείρημα των απαντήσεων. Πώς να μιλήσει κανείς για αυτά τα πράγματα ; Για τον πιο προσεκτικό αναγνώστη είναι φανερό πως τα ερωτήματα περικλείουν και υπονοούν πολύ περισσότερα πράγματα. Έτσι, όταν αναφερόμαστε στην φύση του συγγραφέα, στην περιπέτεια της συγγραφής και τα μυστικά της, εξετάζοντας αυτά τα θέματα εν τω γεννάσθαι τους, θέτουμε πολύ περισσότερα ζητήματα απ' όσα φανταζόμαστε. Γιατί, αν θέλουμε να ξεκινήσουμε την ανάλυσή μας, θα πρέπει φυσικά να ξεκινήσουμε από την αρχή. Και η αρχή περιλαμβάνει καινούρια ερωτήματα του τύπου : τί είναι Ζωή και τί είναι Θάνατος ; Τί είναι Άνθρωπος ; Τί είναι Πνεύμα και τί είναι Ύλη ; Τί είναι φαντασία, όνειρο, αντίληψη ; Τί είναι ψέμα και τί είναι αλήθεια ; Τί είναι πραγματικότητα ; Τί είναι το είναι ;

Αν υποθέσουμε πως είχαμε στα χέρια μας ένα βιβλίο με τίτλο “Τα 100 μυστικά της συγγραφής” ή “Πώς να γράψετε ένα best-seller”, πόσο αυτό θα μας βοηθούσε ; Είναι φανερό πως η απάντηση είναι πολύ λίγο θα βοηθούσε, αν όχι καθόλου. Γιατί είναι φανερό πως το ζήτημα της συγγραφής δεν είναι απλώς ζήτημα συνταγών. Το μυστικό για να γράψεις ένα λογοτέχνημα δεν περιέχεται σε έναν κατάλογο ξερών κανόνων -πρέπει να είναι μία ζώσα πραγματικότητα (ζώσα μέσα στην ψυχή του δημιουργού).

Νομίζω πως αυτό που κάνει ένας συγγραφέας είναι να αφιερώνει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σε μία περίοδο μαθητείας. Ο αληθινός συγγραφέας θητεύει για χρόνια σε κάποιον Δάσκαλο ή σε κάποιους Δασκάλους ή σε έναν συγκεκριμένο κύκλο συγγραφικής ατμόσφαιρας. Αυτό νομίζω είναι πολύ σημαντικό και αν το παρατηρήσουμε θα δούμε πως σχεδόν έτσι γινόταν πάντα. Ο συγγραφέας βγαίνει μέσα από μία μακρά περίοδο μαθητείας, μύησης, ασκητικής.. Ο πρώτος παράγοντας είναι αυτή η περίοδος της γοητευτικής μαθητείας, όπου ο συγγραφέας είναι γητεμένος από τον “Δάσκαλό” του, από τα μυστικά που του αποκαλύπτονται και που σταλάζουν, επίσης, μυστικά στην ψυχή του...

Ο Δεύτερος παράγοντας είναι η ιδιαίτερη φύση του συγγραφέα. Οι προσωπικές του προτιμήσεις, οι προσωπικές του τελικά κλίσεις, τα δικά του βιώματα, η δική του περιπέτεια μέσα στην ζωή. Αυτά τα προσωπικά βιώματα, οι χαρές και οι λύπες του, τα προβλήματα και οι επιλογές του, είναι ίσως αυτά που θα τον καθορίσουν και θα τον χαράξουν εξίσου δυνατά, ώστε ο αληθινός συγγραφέας να αρχίσει να διαμορφώνει την δική του θέση μέσα σε όλα αυτά.

«Ότι τα βιβλία γεννιούνται πάντα από άλλα βιβλία, είναι μια αλήθεια που μόνο φαινομενικά έρχεται σε σύγκρουση με την άλλη: ότι τα βιβλία γεννιούνται από την καθημερινή ζωή και από τις σχέσεις που έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους».

Η μαθητεία στον “Δάσκαλο” και η προσωπική του περιπέτεια μέσα στην ζωή... Αν ο συγγραφέας αντέξει, αν δεν παραιτηθεί, αν είναι λίγο τυχερός, ίσως τα καταφέρει...

* * *

Κάποτε ένας φίλος μου είχε πει πως, ενώ το προσπάθησε για μια περίοδο, τελικά τα παράτησε, «εμείς είμαστε άνθρωποι της ζωής» μου είχε πει «βιώνουμε την πραγματικότητα, την ζούμε, μου αρέσει να μιλώ κοιτώντας τον άλλον στα μάτια, νιώθοντας την ζεστασιά του σώματός του, αισθανόμενος ακόμη και την ανάσα μου να βγαίνει από τα χείλη. Μόνο τότε αισθάνομαι ότι λέω κάτι, όταν μπορώ να ακούσω τον εαυτό μου να το λέει και να δω τις αντιδράσεις στο βλέμμα του άλλου». Ο φίλος μου είχε δίκιο φυσικά, έτσι κάνουν οι ζωντανοί άνθρωποι και έγνεψα συγκατανεύοντας στα λόγια του. Την ίδια στιγμή όμως αισθανόμουν πως του φίλου μου, παρόλο που γνώριζε πολύ καλά την φευγαλέα εξαίσια ομορφιά της ζωής, του διέφευγε κάποια άλλη ομορφιά, αυτή που γεννιέται στο χώρο των ιδεών και της άπιαστης και εξαϋλωμένης διανοητικής ενατένησης. Γι’ αυτό δεν ένιωθε ιδιαίτερη ευχαρίστηση με την αποτύπωση των σκέψεων του στο χαρτί. Ίσως βέβαια και να κάνω λάθος –πάντα αμφιβάλλω απέναντι σε τέτοιες κρίσεις μου. Ίσως το γράψιμο να είναι απλώς μια τέχνη, όπως είναι η ζωγραφική, η γλυπτική, το μαγείρεμα, το καλούπωμα μιας οικοδομής –και άλλοι έχουν εξοικειωθεί με αυτήν την τέχνη ενώ κάποιοι άλλοι όχι.

Έχουμε μιλήσει αρκετές φορές για την μοναχικότητα του συγγραφέα, για το δύσκολο του έργου που καλείτε να φέρει σε πέρας. Στην ελληνική πραγματικότητα, τα πράγματα ίσως είναι ακόμη πιο δύσκολα και μοναχικά. Στην μικρή μας ελλαδούλα δεν είχαμε/έχουμε ούτε τους προστάτες των τεχνών, ούτε τους μεγάλους και προστατευτικούς εκδότες. Εδώ ο συγγραφέας -όπως και κάθε καλλιτέχνης και δημιουργός- καλείτε να τα κάνει όλα μόνος του. Πρέπει να είναι συγγραφέας, ερευνητής, επιμελητής, δημοσιοσχεσίτης, διαφημιστής, μάνατζερ του εαυτού του, όλα σε ένα. Αν μπορεί δε να είναι και εκδότης του εαυτού του τόσο το καλύτερο έτσι που έχουμε καταντήσει. Παρατηρείται έτσι το φαινόμενο, μέσα στην πραγματικότητα του κόσμου μας, κάποιος που υπερτερεί σε ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά, που μπορεί να μην σχετίζεται άμεσα με την ουσία της τέχνης του (να είναι πολύ συμπαθητικός ως άνθρωπος για παράδειγμα, καλός στις δημόσιες σχέσεις κτλ), να υπερσκελίζει κάποιον άλλον που μπορεί να μην έχει τις ίδιες προσωπικές αρετές αλλά είναι ίσως ικανότερος στην τέχνη του και πιο ταλαντούχος σε αυτήν. Ζούμε σε έναν κόσμο δημοσίων σχέσεων, όπου προτάσσονται πράγματα υλικά, σε έναν κόσμο με κλίκες και αποκλεισμούς.. Φανταστείτε μία ρομαντική και ευαίσθητη ψυχή, που ακολουθεί νόμους τελείως διαφορετικούς, σε αυτόν τον κόσμο. Μοιάζει με αυτό που λέει ο Πόε πως θα πρέπει να ψάξουμε σε πολύ ασυνήθιστα μέρη για να βρούμε...

Κι έπειτα, ο επίδοξος συγγραφέας θα πρέπει να σφυρηλατήσει την ελευθερία του μέσα σε αυτόν τον κόσμο. Κατά τα φαινόμενα είναι και αυτός ένας φυσιολογικός άνθρωπος όπως όλοι οι άλλοι. Θα μεγαλώσει μέσα σε μία οικογένεια, θα πραγματοποιήσει σπουδές, θα ερωτευτεί, θα πρέπει να δουλέψει και να βιοποριστεί. Μέσα στην δεδομένη ροή της καθημερινότητας, σε όλα αυτά που έτσι πρέπει να γίνουν, πού θα βρεθεί ο χρόνος για την παραγωγή του μεγάλου έργου ; Πώς ο συγγραφέας θα καταφέρει να συνταιριάσει βιοπορισμό και συγγραφική ; Πού θα βρεθεί ο χρόνος για αυτήν την εξαιρετική πολυτέλεια ; (ουσιαστικά αυτός είναι ο λόγος που μεγάλοι συγγραφείς μας του παρελθόντος, ο Παπαδιαμάντης, ο Βιζυηνός κι άλλοι, δεν ασχολήθηκαν σχεδόν καθόλου με το μυθιστόρημα αλλά μόνο με το διήγημα - έπρεπε να γράφουν ιστοριούλες και να τις πουλούν σε εφημερίδες και περιοδικά για να ζήσουν). Άκουσα πρόσφατα ένα συγγραφέα σε μια συνέντευξή του να λέει "Κάθε απόγευμα πρέπει να πηγαίνω στο γραφείο μου και να γράφω. Αν περιμένω την έμπνευση, θα πεθάνω της πείνας".

Αλλά ο συγγραφέας, ο αληθινός συγγραφέας, χρειάζεται και την έμπνευση. Γράφει συνεπαρμένος. Γιατί ο αληθινός συγγραφέας γνωρίζει ένα μυστικό. Γνωρίζει πως δεν είναι συγγραφέας, είναι Ποιητής ! Δεν συν-γράφει απλώς, δεν συν-θέτει απλώς, αλλά δημιουργεί κάτι που πριν δεν υπήρχε, συνεργάζεται με το αόρατο και το φέρνει εδώ κάτω στον κόσμο μας, κατεβάζει αρχεία... κάποιας χαμένης γνώσης.. Θυμήθηκα τώρα ένα παλαιότερο κείμενο περί συγγραφικής, όπου έλεγε πως κι ο ίδιος ο συγγραφέας δεν ξέρει να μιλήσει για το έργο του, όταν γράφει δεν είναι ακριβώς εκεί.. Όταν ο συγγραφέας γράφει εμπνευσμένος βρίσκεται σε μία κατάσταση trans. Δεν είναι ούτε εδώ, ούτε εκεί. Δεν είναι ούτε ο εαυτός του, ούτε κάποιος άλλος (λες και βρίσκεται σε μία κβαντική κατάσταση αβεβαιότητας και διάχυσης). Μην ρωτάτε έναν συγγραφέα πως έγραψε το καλύτερο κομμάτι του.. Ούτε ο ίδιος δεν ξέρει να σας πει...

Άντε όμως και άντεξε ο συγγραφέας την τριβή του με τον κόσμο. Άντε και βρήκε την ισορροπία του μέσα σε αυτόν. Μετά ; Τί θα κάνει με την συγγραφική του ; Με ποιόν τρόπο θα γράψει ; Υπάρχουν οι δεδομένες σχολές, υπάρχει η εύκολη λύση της μαζικής κατανάλωσης, υπάρχει το στενό μονοπάτι της πρωτοπορίας.. Τί να ακολουθήσει κανείς ; Πού και πώς να ξεχύσει το πνεύμα του πάνω στο χαρτί ;

Το έργο του συγγραφέα, ένα δύσκολο και πολύπλοκο έργο, ένα μακρύ ταξίδι που περνά από όλους τους ενδιάμεσους σταθμούς, μια μεγάλη περιπέτεια, που όμως "κανείς δεν την έχει μετανιώσει μέχρι σήμερα, όσο δύσκολη και περίπλοκη κι αν ήταν, όσες απογοητεύσεις και εμπόδια κι αν έφερε..". Μπορεί να είπαμε πολλά περίεργα και μεταφυσικά παραπάνω, όμως η εργασία του συγγραφέα είναι μια πολύ προσεκτική δουλειά. Απαιτεί πειθαρχία, υπευθυνότητα, οργάνωση και σύνεση, μεράκι και σταθερή προσήλωση στον τελικό σκοπό. Είναι μία λεπτή, ευαίσθητη εργασία που συνδυάζει πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Αυτή είναι η εργασία του συγγραφέα που μας καλεί να τον ακολουθήσουμε στα μοναχικά του ταξίδια...